Tragoedia Hominis
Emerici Madách
Scaena quarta decima
(Regio montana nive geluque, sed arbore nulla oppleta. Sol velut globus rufus sine radiantia inter pannos nebulae stat. Lux incerta micat. In parte antica scaenae inter nonnullas betulas, iuniperos deformes, pinus reptantes tugurium Hyperboreanum videtur. Adam ut senex aevo fractus baculo nitens de monte descendit cum Lucifero.)
ADAM
Quid infinitas per nives vagamur
Morte intuente nos caecis ocellis?
Nil vocis, immergens nisi se aquae
Strepit nostro ingressu excitata phoca;
Et planta defessa est certamine,
Depravantur vepres inter lichenas,
Rubens luna aspicit, lucerna mortis,
Sepulcri fossam hanc sub caligines. –
Duc me, palmae quibus locis virent,
In solis, balsamorum patriam,
Tractus pulchras, humana mens ubi aucta est
Sui valoris conscientia. –
LUCIFER
Ibi sumus. Globus cruentus hic
Sol. Aequatorem orbis teris pede. –
Fatum non devictum est scientia. –
ADAM
O horridam orbem! – aptum tantum mori,
Cuius relinquendae nil paenitet me.
O Lucifer! humanae gentis olim
Ad cunam qui astiti vidique spe
Tanti futuri cunam commoveri,
Tot eius bellis usque proeliavi,
Nunc cogitans bustum immensum super
Constratum naturae velamine,
Primus vir in mundo, idem ultimus,
Velim nosse: ut gens lapsa sit mea?
Auguste, nobili in certamine,
An usque nequior prioribus,
Maiestate privata, indigna luctu?
LUCIFER
A, a! superbus magnanimitate
– Quam nominare praefers spiritum,
Qui sanguinem facit pulsare, pectus
Tumere iuvenile pro quibusdam
Ideis – denique ipsius tuum
Noli testis assistere ad feretrum:
Hora ultima est mira inquisitio
A servo, ero sine, acti computi.
Fugat febris delira visiones
Omnes coruscas febris, vita qua ardet.
Quis dicat posthac, utra vera sit?
Singultus morte accedente minutus
Ridet pugnam vitae magnopere.
ADAM
Cur ergo non in excelso exii,
Potentiae omnis, mentis conscius,
Prius quam nossem epigramma ipsius
Meum, quod neglectu et rigore
Inscribit spiritus, certaminis
Qui non sit consors aut mortis meae. –
LUCIFER
Gentem de lacrimis novi tuam,
Te ad intellectum clarum somnio
Gratissimo experrectum quae sequuntur. –
Quiesce: gens supervixit tua.
Viden illic humanam exsistere
Casam, cultorem exire nunc foras. –
(Hyperboreus quidam e tugurio provenit expeditus ad phocas venandas.)
ADAM
An visus degener, deformis illa
Forma usurpet maiestatem meam?
Videri cur sisti illum, Lucifer?
Sane solacium peius dolore.
HYPERBOREUS
Num denique exsistunt dei super nos?
Eccos coram me apparuere iam.
At, sint boni malignine, ut scio?
Certissimum est mihi illos aufugi.
(Cedere vult.)
LUCIFER
Paucis volo te!
HYPERBOREUS (se prosternens)
Parce, domine!
Primam quam captaro, tibi immolabo
Phocam; exaudi me, noli perdere!
LUCIFER
At phocam quonam iure habebis istam,
Quod eius vita compenses tuam?
HYPERBOREUS
Potentioris iure: namque cerno
Edi circum me alacri pisce vermes,
Phocis pisces, a me phocas edi.
LUCIFER
Et spiritu magno te devorari.
HYPERBOREUS
Scio, scio; momentum temporis,
Quo me moveri clementer sinit,
Cruore tantum exposco victimae.
ADAM
Ignava opinio!
LUCIFER
An secus tua est?
Id inter vos solum interest, eum
Phocas, humanam te immolasse vitam
A te creato numini ad tuam
Imaginem, hic ut ad suam creat.
HYPERBOREUS
Iratum te sensi et causam scio.
Egestate actus tollere preces
Ad numen solis ausus sum benignum,
Qui non petit: dat. Dicit fabula
Hic imperasse hunc olim. – Ignosce mi,
Exsecrabo hunc in aeternum.
ADAM
Deus,
O despice et rube, quam sit miser,
Quem daedalum tu feceras, homo!
HYPERBOREUS
Saevit comes tuus: an esurit?
LUCIFER
Immo ille saevit, quod non esurit.
ADAM
Quam non apte iocos facis malignos!
LUCIFER
Ioci nil, vera dico. Uti satur
Argumentaris – hic consors tuus
Ieiuni ventris philosophiam
Habet. Neque alter alterum argumentis
Vincet, sed si tu ieiunes vel ille
Satur vivat, statim consentiatis.
Ita est, ita est: quidvis fingas tibi,
Tamen prior est in te bestia,
Cumque istam iam sopiveris, homo
Resurget in magna superbia
Spreturus naturam primam suam.
ADAM
Te dignus hic est sermo, Lucifer,
Qui pravo gaudio omne detrahis
Sacrum in terrae lutum. Num est omne mentis
Manusque magnum opus vapor coquinae,
Inutilisve stirps occasionum,
Quae nonnullis vilis materiae
Agantur, obligentur legibus? –
LUCIFER
An est secus? – Vel fors putas fuisse
Casurum in faucibus Leonidam,
Ni pastus esset atro iure in illa
Re publica, quae nec nummum excudisset,
At si in villa Luculli crapulam
Lubidinis bibisset dulcem Eoae?
Casurum Brutum, ad pulchram Porciam
Si post vigorem proelii redisset
Cenatus optime, otio refectus?
Quo culpa, quo modo cor nobile
Propagatur? Nonne hanc caligo, egestas,
Nonne illud libertas, lux parturit
Solis, legatque seris saeculis
Suam formam suumque spiritum?
O quot dixere se vitae dedisse
Rationem ligno collum adligantes.
Cum non vocatae solverunt manus
Eos, vitae attactu novo statim
Obliti sunt rationis datae. –
Ni digna in gente magnus natus esset
Corvinus ille, si tentorii
Saraceni cunam obduxisset umbra:
Crucis primus miles quis factus esset?
Luther si forte pontifex fuisset,
Leoque in universitate doctor:
Reformavisset hic ecclesiam,
Ille audacem forte excommunicasset.
Quid ex Napoleone fit, superbam
Viam ni gentis stravisset cruor
Totius? Castris tabet putridis. –
ADAM (os Luciferi manu constringens)
Nihil plus! – omne, quodcunque explicas,
Videtur tam simplex, verum videtur:
Eo letalior. – Tantum viros
Stultos occaecat superstitio,
Qui spiritum ignorent moventem, agentem;
Fratrem optimus sed norit quisque, ni
Dura scientia hunc neces, mathesi. –
LUCIFER
Loqui vin cum sodali? Proderit
Parum scholae sui de notione.
ADAM
Multine hoc tractu degitis miselli?
HYPERBOREUS
Multi quidem, plures quam computare
Manu possum. – Sane viciniam
Omnem excidi plagis; quid usui est?
Novi usque procedunt, tamque est genus
Phocarum rarum. – Sin vere es deus,
Fac obsecror, fiat minus virum,
Phocarum plus. –
ADAM
Sat! imus, Lucifer!
LUCIFER
Attat, spectemus saltem coniugem.
ADAM
Nolo videre: nam si labitur
Vir, visus certe est detestabilis,
At nostro in corde contemptum movet.
Imago pulchri, femina, incarnata
Poesis in lapsu, ut deforme monstrum,
Horrorem profert. I, ne viderim.
(Interdum Lucifer, Ada ad tugurium tracto, calcibus ianuam aperit. Intus Eva ut coniunx Hyperborei videtur. Adam in limine haerens stupet.)
LUCIFER
Fors consuetudinem invenis vetustam?
Amplectere hanc: nisi hoc uxorem honore
Digneris, accipit probissimus
Maritus diram in contumeliam.
ADAM
Amplectar hanc, olim qui Aspasiam
Sinu fovi! Illius per hanc figuram
Iam specto rursus translucere vultum,
At tamquam mutatum inter oscula
In ora bestiae. –
HYPERBOREUS (tugurium intrans)
Uxor! hospites
Venere. Gratos illos accipe.
(Eva collum Adam applicans eum in tugurium trahit.)
EVA
Viator, salve, succumbe otio.
ADAM (se explicans)
Opem fer, Lucifer! abhinc, procul!
Reduc me in praesens de meo futuro,
Ne diram sortem viderim meam:
Certamen irritum. Mi cogitandum est,
Num protinus fato dei resistam. –
LUCIFER
Excire ergo, Adam! finit somnium. –
Fordította: Fehér Bence